Fundacja rodzinna – po co i dla kogo? Czy fundacja rodzinna jest opłacalna podatkowo?

Od dnia 23 maja 2023 r. można w Polsce zakładać fundacje rodzinne. Pierwsze z nich są już zarejestrowane! Z poniższego artykułu dowiesz się komu to rozwiązanie jest dedykowane, na jakich zasadach fundacja rodzinna może funkcjonować i jak jest opodatkowana.

Dla kogo fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna jest nową instytucją w polskim systemie prawnym dedykowaną polskim firmom rodzinnym. Fundację rodzinną może założyć osoba fizyczna (fundator), a jej założenie wiąże się z wniesieniem przez fundatora majątku o wartości co najmniej 100.000 zł i sporządzeniem statutu (aktu regulującego zasady działania danej fundacji rodzinnej).

Fundacja rodzinna może służyć firmom rodzinnym zarówno do zaplanowania i przeprowadzenia procesu sukcesji pokoleniowej, jak i zostać wykorzystana w ramach ich bieżącej działalności. Przy tym jedno nie wyklucza drugiego, a nawet – dla efektywnego i bezpiecznego wykorzystania tej instytucji – jedno wymaga drugiego. Założenie fundacji rodzinnej powinno zapewniać bezpieczeństwo majątkowe rodzinie fundatora, chronić biznes i osoby najbliższe fundatorowi na różnych obszarach ryzyka (biznesowego, ale też ewentualnych konfliktów rodzinnych) oraz gwarantować trwałość biznesu na lata i dla kolejnych pokoleń.

Tak naprawdę nie ma przy tym znaczenia, czy prowadzony przez rodzinę biznes jest duży, czy mały, czy wymaga zatrudniania pracowników, czy też nie – jeśli tylko osoba prowadząca działalność gospodarczą i chcąca zabezpieczyć swój majątek i sam biznes, posiada majątek większy niż 100.000 zł to może ona rozważać, czy fundacja rodzinna jest dla niej dobrym rozwiązaniem. Na majątek fundatora wnoszony do fundacji rodzinnej mogą składać się zarówno nieruchomości (prywatne i firmowe), jak i udziały i akcje w spółkach, ale także prowadzone przedsiębiorstwo, czy majątek kolekcjonerski. Majątek ten może być zlokalizowany w Polsce i zagranicą. To fundator decyduje, co ma się znaleźć pod parasolem ochronnym fundacji rodzinnej.

Jakie cele ma realizować fundacja rodzinna?

Celami, jakie stawia przed fundacją rodzinną polski ustawodawca, są zabezpieczenie majątku fundatora, zarządzanie tym majątkiem, a także spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. Realizację tych celów przede wszystkim powinien przewidywać statut fundacji rodzinnej. W statucie fundator określa m.in. jaki jest szczegółowy cel działalności fundacji rodzinnej, kto jest beneficjentem takiej fundacji (lub jak takiego beneficjenta należy określać), jakie uprawnienia mają poszczególni beneficjenci oraz pozostałe organy fundacji rodzinnej (zarząd, zgromadzenie beneficjentów).

Bardzo ważne jest przy tym, żeby fundacja rodzinna faktycznie realizowała cele wskazane przez ustawodawcę – czyli nie wystarczy samo wpisanie ich do statutu, ale fundacja poprzez swoją działalność powinna je efektywnie wypełniać. W przeciwnym razie fundator i sama fundacja rodzinna mogą narazić się na zarzut, że założenie fundacji i jej działalność są niezgodne z celami ustawy, czy też sztuczne, a tym samym miały na celu osiągnięcie nieuprawnionej korzyści podatkowej. Z tej perspektywy istotne jest także, żeby fundacja wykonywała tylko i wyłącznie działalność gospodarczą w zakresie, na jaki pozwala na to ustawa o fundacjach rodzinnych. Każde wyjście poza ten zakres (o którym poniżej) może prowadzić do zapłaty sankcyjnego podatku CIT (w stawce 25%) oraz do kwestionowania przez organy podatkowe założenia i czynności realizowanych przez fundację rodzinną i nałożenia dodatkowych zobowiązań podatkowych. 

Fundacja rodzinna ma zapewniać bezpieczeństwo i ciągłość posiadania majątku i prowadzenia biznesu rodzinnego, a przy tym spełniać świadczenia na rzecz swoich beneficjentów. Nie może być w takim przypadku zakładana bez uwzględnienia tych celów – nie może być traktowana jako „wehikuł podatkowy”, bo w takiej sytuacji fundator może narazić siebie i swój majątek na niepotrzebne ryzyko.

Jaką działalność może prowadzić fundacja rodzinna?

Polska fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą. Ustawa o fundacjach rodzinnych przewiduje jednak ograniczony zakres tej działalności – ustawodawca pozwolił fundacji rodzinnej prowadzić działalność w następującym zakresie:

• zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
• najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie;
• przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
• nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
• udzielanie pożyczek podmiotom określonym w ustawie;
• obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
• prowadzania przedsiębiorstwa w formie gospodarstwa rolnego lub leśnego.

Tak jak wskazano powyżej, prowadzenie działalności w szerszym zakresie może skutkować opodatkowaniem fundacji rodzinnej stawką sankcyjną CIT (25%) lub też – w szczególnych przypadkach – zastosowaniem przez organy podatkowe klauzuli ogólnej o unikaniu opodatkowania. Sama ustawa o fundacjach rodzinnych nie przewiduje jednak sankcji prawnej za prowadzenie działalności w większym zakresie niż dopuszczalny. Tzn. ustawa nie przewiduje np. kary w postaci konieczności rozwiązania fundacji w takim przypadku.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna w zakresie działalność dozwolonej przez ustawodawcę jest zwolniona z opodatkowania CIT. Oznacza to, że realizując bieżącą działalność zgodnie z ustawą o fundacjach rodzinnych i osiągając przy tym (nawet istotne) zyski nie zapłaci CIT (ani w ramach zaliczek ani w ramach rozliczenia rocznego). Od tej zasady są jednak pewne wyjątki. W fundacji rodzinnej może pojawić się opodatkowanie i pod pewnymi względami jest ono podobne do opodatkowania w tzw. estońskim CIT, o którym więcej tutaj. Podobnie jak w estońskim CIT opodatkowanie następuje tylko w przypadku wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów.

Najczęściej możemy rozróżnić trzy sytuacje, w których pojawi się podatek po stronie fundacji rodzinnej:

1. Fundacja rodzinna wykonuje działalność gospodarczą w zakresie dopuszczonym ustawą o fundacjach rodzinnych (zasadniczo prowadzi działalność pasywną).
   W tym przypadku opodatkowanie po stronie fundacji rodzinnej pojawi się dopiero w momencie wypłaty świadczenia na rzecz swoich beneficjentów – podobnie jak w estońskim CIT brak jest bieżącego opodatkowania zysków wypracowanych w toku takiej działalności. Stawka podatku CIT płaconego przez fundację rodzinną wynosi 15% od kwoty przekazanego świadczenia. 

2. Fundacja wykonuje działalność gospodarczą w zakresie niedopuszczonym ustawą o fundacjach rodzinnych (prowadzi działalność operacyjną).
   W takim przypadku fundacja rodzinna nie może skorzystać ze zwolnienia podmiotowego. Oznacza to, że osiągane przez nią dochody opodatkowane są klasycznym CIT w stawce karnej 25%. Sama fundacja rodzinna jest zatem zobowiązana do płacenia zaliczek na podatek z tytułu osiąganych dochodów. Takie ułożenie opodatkowania fundacji rodzinnej w przypadku realizacji przez nią „za szerokiego zakresu” działalności gospodarczej ma stanowić fiskalny motywator ustawodawcy, aby nie nadużywać fundacji rodzinnych do celów szeroko pojętej optymalizacji podatkowej. W takim przypadku 25% CIT od dochodu fundacji nie będzie jedynym podatkiem, jaki wystąpi w fundacji przy wykonywaniu działalności operacyjnej. Nadal jeżeli fundacja wypłaci świadczenia na rzecz swoich beneficjentów, powstanie obowiązek zapłaty CIT w wysokości 15% wypłacanego świadczenia (tak jak w pkt 1). 

3. Rozwiązanie fundacji rodzinnej.
   Ustawa o CIT przewiduje również opodatkowanie w momencie rozwiązania fundacji rodzinnej. W takim przypadku stawką 15% CIT opodatkowana jest różnica pomiędzy wartością majątku fundacji a wartością podatkową wniesionego przez fundatorów mienia. 

Opodatkowanie beneficjentów fundacji rodzinnej

Oprócz opodatkowania CIT fundacji rodzinnej, opodatkowanie może pojawić się także po stronie beneficjentów. Świadczenia przez nich otrzymywane należy opodatkować 15% stawką PIT. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, w której beneficjent jest najbliższą rodziną fundatora. Osoby z tzw. „grupy zerowej” (tj. przykładowo dziecko, wnuk, żona, rodzeństwo) korzystają ze zwolnienia z podatku PIT, natomiast osoby z dalszej rodziny fundatora (I i II grupa) opodatkują otrzymane świadczenia wg pomniejszonej stawki PIT, tj. 10%.

W związku z powyższym należy pamiętać, że założenie fundacji przez rodzeństwo i ustanowienie beneficjentami swoich dzieci, a następnie wypłata na ich rzecz świadczenia nie będzie neutralna podatkowo. Przykładowo, jeżeli każde z dwójki rodzeństwa wniosło do fundacji 50% jej majątku, to wypłata świadczenia na rzecz beneficjentów, którymi są dzieci fundatorów lub fundatorek, będzie opodatkowana 7,5% PIT. Wynika to z tego, że bratanek lub siostrzeniec nie może korzystać ze zwolnienia z PIT, jeżeli nie jest w grupie zerowej z fundatorem (rodzeństwo rodzica nie jest w „grupie zero”). W tym przypadku w 50% fundatorem jest rodzeństwo jego rodzica, a nie sam rodzic. W związku z czym w części w jakiej świadczenie pochodzi od dalszej rodziny pojawi się podatek PIT (50% x 15% = 7,5%).

Podsumowanie

Fundacja rodzinna może być bardzo bezpiecznym i efektywnym podatkowo rozwiązaniem dla wielu firm rodzinnych lub też rodzin posiadających znaczny majątek. By móc jednak w pełni wykorzystać tę instytucję istotnym jest, aby zrobić to w przemyślany sposób – podjąć decyzję jaki majątek wnieść do fundacji, przygotować statut tak, aby spełniał on wizje fundatora oraz aby zabezpieczał on biznes i majątek fundatora, a sama instytucja stanowiła swoisty parasol ochronny dla beneficjantów (czyli najczęściej członków najbliższej rodziny fundatora). Fundacja rodzinna ma zapewniać bezpieczeństwo – nie jest „wehikułem podatkowym”. Z takim wstępnym założeniem należy podejść do oceny tego, czy ta instytucja jest dla nas.

O autorze:

Jakub Owczarek

Doświadczenie zawodowe zdobywał zarówno w poznańskich kancelariach podatkowych, jak i w międzynarodowej korporacji podatkowej z tzw. Wielkiej Czwórki (Big4). Zakres jego doświadczenia obejmują zagadnienia dotyczące m.in.:

• cen transferowych, zarówno w zakresie przygotowywania dokumentacji podatkowych, jak i modelowania poszczególnych transakcji czy też polityk cen transferowych w grupach kapitałowych;
• compliance’u podatkowego, czyli wdrażania procedur podatkowych, opiniowania określonych zdarzeń gospodarczych pod kątem podatkowym, jak i ograniczenia ryzyka podatkowego w ramach biznesu przedsiębiorcy;
• stosowania preferencji podatkowych dla przedsiębiorców („estoński CIT”, ulgi podatkowe”);
• kontroli podatkowych, celno-skarbowych oraz innych postępowań, w tym procedur MAP (wzajemne porozumiewanie się) i postępowań APA (porozumień cenowych).