Pieniądze przestaną leżeć na ulicy? Co zmieni system kaucyjny?

Na ostatnim posiedzeniu Sejmu RP w dniu 13 lipca 2023 r. posłowie przyjęli projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw, wprowadzający system kaucyjny w Polsce. Stanowi to implementację unijnej dyrektywy w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Teraz ustawa trafiła do Senatu RP. Co ma się zmienić? Czy ustawa spowoduje, że z przestrzeni publicznej wreszcie znikną, leżące na ulicach puste plastikowe i szklane butelki?

Na czym polega system kaucyjny?

Wspomniana dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek, aby w 2029 r. selektywnie zbierać aż 90% butelek z tworzyw sztucznych o pojemności do trzech litrów wraz z ich zakrętkami i wieczkami. To również powoduje omawianą w ostatnim czasie zmianę, w ramach której zakrętki będą trwale mocowane do butelek. Polski ustawodawca jednocześnie postanowił wprowadzić kaucję na opakowania szklane do pojemności półtora litra. Do tej pory, funkcjonujący w ramach działalności niektórych browarów system kaucyjny nie był uregulowany w przepisach. Nie pominięto także puszek metalowych (aluminiowych i stalowych) o pojemności jednego litra, co ma pozytywnie wpłynąć na poziom recyklingu tych odpadów. Docelowa wysokość kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań zostanie określona w rozporządzeniu ministra.

Obowiązki wytwórców i odbiorców opakowań

Nowe regulacje mają nałożyć szereg nowych obowiązków na podmioty wprowadzające i wprowadzające bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje. Poza selektywną zbiórką opakowań, ustawodawca zobowiązuje te podmioty do odbioru opakowań z punktów handlowych, ich transportu, prowadzenia ewidencji, rozliczania kaucji ze wspomnianymi punktami handlowymi, ale również finansowania kosztów zbiórki opakowań, prowadzonej przez te jednostki.

Wstępnie, działania te ma prowadzić podmiot reprezentujący, będący spółką akcyjną, z siedzibą na terenie Polski i kapitałem zakładowym na poziomie minimum 5 milionów zł i dochodami przeznaczanymi wyłącznie na działalność statutową. Wprowadzający w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producenta mają refundować koszty działalności tego reprezentanta. Należy zwrócić uwagę, że to podmioty wprowadzające lub ich grupa mają ustanowić podmiot reprezentujący, który w ich imieniu dany system kaucyjny wdroży lub zawrzeć z takim podmiotem umowę. Oznacza to, że systemów kaucyjnych może być nawet kilka, ponieważ nie ustanawia się żadnego limitu liczbowego. Aby dany system kaucyjny mógł jednak zacząć funkcjonować, będzie on musiał uzyskać decyzję ministra właściwego do spraw klimatu, zezwalającą na jego uruchomienie. Wniosek o takie zezwolenie będzie musiał zostać złożony pół roku przed planowanym uruchomieniem. Oczywiście po każdym roku podmioty reprezentujące będą składały swoje sprawozdania, również nie bez wpływu i z obowiązkami wobec gminnych systemów gospodarki odpadami.

Poza oczywistymi zachętami nie zabrakło również sankcji. W przypadku nieosiągnięcia przez wprowadzających i reprezentujących odpowiednich poziomów selektywnej zbiórki, podzielą się oni po równo kosztami opłaty produktowej, którą będą pokrywać również ci wprowadzający, którzy do systemu nie przystąpią, a będą selektywnie zbierać odpady choćby tak, jak do tej pory, czyli w ramach gminnych systemów odpadowych.

Czyje będzie zużyte opakowanie?

W kategorii ciekawostki można traktować kwestię własności odpadów objętych systemem kaucyjnym. Ustawodawca nie pominął tego wątku wskazując, że własność odpadów z opakowań przysługuje podmiotowi reprezentującemu, chyba że chodzi o opakowanie szklane, wówczas własność przysługuje podmiotom wprowadzającym opakowanie w szklanej butelce od napoju na rynek.

Gdzie będzie można oddać zużyte opakowania?

System kaucyjny zobowiązuje do odbioru pustych opakowań punkty handlu detalicznego i hurtowego o powierzchni powyżej 200 m²na mocy umowy zawartej z podmiotem reprezentującym. Oczywiście do systemu będą mogły włączyć się również mniejsze punkty, ponieważ obowiązek pobierania kaucji będzie nałożony na wszystkich, którzy oferują objęte systemem opakowania.

Aby oddać w punkcie zużyte opakowanie i odzyskać uiszczoną kaucję, nie będzie trzeba legitymować się paragonem. To oznacza, że weryfikacji będzie podlegać jedynie fakt, czy dane opakowanie jest objęte kaucją, a nie to – jak dotychczas w wielu punktach – czy dany produkt został zakupiony w tym konkretnym punkcie sprzedaży, w którym chcemy odzyskać uiszczoną kaucję. Sam odbiór może odbywać się w sposób ręczny, przy kasie, lub przy użyciu automatów, jak np. popularne w niektórych niemieckich marketach butelkomaty. Nie wyklucza się także mieszanych form odbioru.

Kiedy przepisy zaczną realnie obowiązywać?

Ustawodawca wskazuje, że od dnia 1 stycznia 2025 r. powinien funkcjonować system kaucyjny uregulowany w treści przyjętych przepisów. Nie oznacza to jednak, że nie będzie można takiego systemu wdrożyć wcześniej. Uruchomione wcześniej systemy będą musiały jednak docelowo, w określonym terminie dostosować zasady swojego funkcjonowania do przyjętego prawa.

Co z podatkiem VAT?

Każdy z nas jest przyzwyczajony, że na otrzymywanych paragonach widzimy wyszczególnioną pozycję ze wskazaniem stawki i naliczonej kwoty podatku od towarów i usług (VAT). Pojawia się więc zasadne pytanie, od jakiej kwoty będzie ów podatek naliczany – całości, czy bez naliczonej kaucji? Odpowiadając na to pytanie, projektowane przepisy wskazują, że kaucja ma być na gruncie podatku VAT neutralna w zależności od kwestii zwrotu, bądź braku zwrotu objętego kaucją opakowania. Szczegółowe kwestie związane z podatkiem od towarów i usług w kontekście systemu kaucyjnego bez wątpienia powinny stanowić przedmiot odrębnych rozważań.

Podsumowanie

Na system kaucyjny, w dobie kryzysu klimatycznego i dążenia do budowy gospodarki obiegu zamkniętego, należy spojrzeć wyłącznie w sposób pozytywny, nawet jeśli jego funkcjonowanie nałoży na określone grupy podmiotów pewne zasygnalizowane tu obowiązki. Być może uda się też zredukować problem dużej ilości śmieci, walających się w różnych miejscach w przestrzeni publicznej – począwszy od ulic, niestety na lasach kończąc. Na przygotowanie się do wdrożenia systemu, zakładając ostateczne przyjęcie ustawy na koniec lata, zainteresowani będą mieli ponad rok. Czy pomoże nam to docelowo wytwarzać mniej odpadów, a tym samym chociażby ograniczyć emisję gazów cieplarnianych związaną z produkcją opakowań? Pierwsze wnioski będzie można wysnuć zapewne po pierwszym roku funkcjonowania systemu kaucyjnego na podstawie przedłożonych sprawozdań.

Autor: