Kapitał obcy w działalności przedsiębiorstwa

Kapitał obcy może stanowić, obok kapitału własnego, uzupełniające źródło finansowania działalności przedsiębiorstwa. Cechą charakterystyczną kapitału obcego jest to, że pochodzi on wyłącznie z zewnętrznych źródeł, wśród których można wyróżnić kredyt, pożyczkę, leasing, faktoring, emisję obligacji. Nadto kapitał obcy jest obciążony oprocentowaniem i przeciwnie niż kapitał własny, który jest bezterminowy, posiada określony termin spłaty. W zależności od okresu, na jaki jest powierzany kapitał obcy dzieli się na krótko-, średnio- i długoterminowy.

Zalety kapitału obcego

Kapitał obcy stanowi elastyczne źródło finansowania, pozwala przedsiębiorstwu podjąć i zrealizować inwestycje, które przekraczają jego możliwości finansowe. Poza tym do pozytywnych cech kapitału obcego można zaliczyć jego wpływ na obniżenie obciążeń podatkowych (tarcza podatkowa) i podniesienie rentowności kapitału własnego (dźwignia finansowa).  

Wady kapitału obcego

Pozyskanie kapitału obcego często wiąże się z wymogiem posiadania przez przedsiębiorstwo zdolności do spłaty zaciąganego długu oraz z ustanowieniem zabezpieczeń. Poza tym kapitał obcy należy zwrócić w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami. Jednocześnie należy zaznaczyć, że wzrost zadłużenia przedsiębiorstwa wiąże się z reguły ze wzrostem ryzyka i podnosi koszt kapitału obcego. A w przypadku likwidacji przedsiębiorstwa wierzyciele mają prawo do zaspokojenia swoich roszczeń, z pierwszeństwem przed właścicielami.

Tarcza podatkowa

Ważnym i nierozerwalnym elementem związanym z zaciągnięciem przez przedsiębiorstwo długu jest jego koszt. Koszt kapitału obcego można zdefiniować jako stopę zwrotu jaką oczekują wierzyciele z zainwestowanego w przedsiębiorstwo kapitału przy danym poziomie ryzyka. Stopą zwrotu oczekiwaną przez bank, w przypadku kredytu, będzie jego oprocentowanie. Odmiennie niż koszt kapitału własnego, koszt kapitału obcego jest prezentowany w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstw, m.in. w rachunku wyników, w pozycji dotyczącej kosztów finansowych, odsetek. Ze względu na to, że koszty odsetkowe od zaciągniętego długu stanowią koszty uzyskania przychodów przedsiębiorstwo może wykorzystać tarczę podatkową. Koszty odsetkowe pomniejszają podstawę opodatkowania i tym samym wpływają na zmniejszenie obciążenia z tytułu podatku dochodowego. Dzięki temu realny koszt kapitału obcego jest niższy o wysokość tarczy podatkowej. Przy czym należy zaznaczyć, że przedsiębiorstwo może w pełni skorzystać z traczy podatkowej tylko w przypadku, gdy generuje zysk operacyjny (EBIT) (ang. earnings before interest and tax) na poziomie co najmniej równym lub wyższym kosztom odsetkowym oraz nie korzysta z uproszczonych form opodatkowania, np. karty podatkowej, ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Przykładowe wykorzystanie tarczy podatkowej zostało przedstawione w poniższej tabeli.

Tarcza podatkowa – przykład

Aby podkreślić mechanizm działania tarczy podatkowej, zestawiono ze sobą dwa przypadki. Zarówno w wariancie I i II przedsiębiorstwo generuje EBIT, czyli zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem na tym samym poziomie. Podstawowa różnica pomiędzy tymi dwoma przypadkami występuje na poziomie kosztów odsetkowych, tj. w wariancie I przedsiębiorstwo nie posiada długu i nie ponosi ww. kosztów, z kolei w wariancie II założono posiadanie długu i ponoszenie kosztów odsetkowych w wysokości 1 500. W tym przypadku podstawa opodatkowania zostaje obniżona i w rezultacie obciążenie z tytułu podatku dochodowego jest mniejsze niż w wariancie I. Zatem w wariancie II przedsiębiorstwo korzysta z efektu tarczy podatkowej w wysokości 285 (1 900 – 1 615 = 285 lub 1 500 · 19% = 285).

Dźwignia finansowa

Istotnym aspektem związanym z posiadaniem przez przedsiębiorstwo w swoich kapitałach długu jest dźwignia finansowa. Przedsiębiorstwo korzystając z kapitału obcego, zazwyczaj niżej oprocentowanego niż kapitał własny, oczekuje podniesienia rentowności kapitałów własnych (ROE) (ang. Return on Equity). W takim ujęciu dźwignię finansową postrzega się przez cel jej działania, tj. poprzez jej wpływ na rentowność kapitału własnego. Należy zaznaczyć, że oddziaływanie dźwigni finansowej na zmianę ROE rozpatruje się zarówno w aspekcie pozytywnym jak też negatywnym. Pozytywne oddziaływanie dźwigni finansowej wystąpi, jeśli wartość wskaźnika ROE wzrośnie. W przeciwnym przypadku, tj. przy spadku wartości wskaźnika ROE nastąpi negatywny wpływ dźwigni finansowej. Mechanizm działania dźwigni finansowej w omawianym aspekcie można również wyjaśnić za pomocą przykładów.  

Pozytywny efekt dźwigni finansowej

Rozpatrując pozytywny efekt dźwigni finansowej należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na strukturę finansowania majtku przedsiębiorstwa, tj. w wariancie I przedsiębiorstwo w znacznej części finansuje swoją działalność kapitałem własnym, a w wariancie II to kapitał obcy zdecydowanie ma większy udział w kapitałach ogółem. Powoduje to, że w wariancie I wysokość odsetek jest relatywnie niższa niż w wariancie II (w tym przypadku następuje większe obniżenie zysku netto). Według definicji efektywności zaangażowanych kapitałów – która wyraża się ilością zysku, jaka przypada na każdą jednostkę zaangażowanego kapitału – korzystniejszą sytuację obserwuje się w wariancie II. Przy wyższym udziale kapitału obcego w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa i przy wyższych kosztach odsetkowych. W wariancie I przedsiębiorstwo możne osiągnąć wyższy zysk netto przy jednoczesnym zaangażowaniu większej ilości kapitału własnego. Z kolei w wariancie II osiągnięty zostaje niższy zysk netto przy mniejszym zaangażowaniu kapitału własnego. Od strony właścicieli przedsiębiorstwa wykorzystanie wariantu II pozwoli lepiej zaangażować ich kapitał. Większy udział kapitałów obcych wpływa na wzrost rentowności kapitału własnego, dlatego też w tym przypadku występuje pozytywny efekt dźwigni finansowej.

Negatywny efekt dźwigni finansowej

Negatywny efekt dźwigni finansowej został zaprezentowany, przy założeniu takiej samej wysokości odsetek oraz strukturze finansowania majątku, jak przy pozytywnym efekcie dźwigni finansowej. Jednakże w przedmiotowym przykładzie poziom zysku operacyjnego został obniżony, co wpłynęło na osiągniecie przez przedsiębiorstwo wyższej rentowność kapitału własnego przy znaczącym udziale kapitału własnego (wariant I), a nie jak przedstawiono w warcianie II przy wyższym udziale kapitału obcego. W tym przypadku wzrost udziału kapitału obcego, i tym samym wzrost odsetek, wpłynął na spadek rentowności kapitału własnego, dlatego też obserwuje się negatywny efekt dźwigni finansowej.

Podsumowanie

Dla przedsiębiorstwa kapitał finansowy jest niezbędnym czynnikiem prowadzenia działalności gospodarczej. Poza kapitałem własnym może ono angażować do finansowania swoich aktywów również kapitał obcy. Przedsiębiorstwo angażując kapitał obcy do prowadzenia działalności może korzystać z tarczy podatkowej oraz z dźwigni finansowej. Przy czym należy podkreślić, że przedsiębiorstwo dążąc do wykorzystania pozytywnego efektu dźwigni finansowej, nie powinno zawsze posiadać wysokiego udziału kapitału obcego w swojej strukturze kapitałów. Przy zaciąganiu długu na pewno jest potrzeba uwzględniania osiąganego zysku operacyjnego oraz wysokości kosztów odsetkowych.

O autorce:

Agnieszka Kolasa

Specjalista z zakresu analizy ekonomiczno-finansowej podmiotów gospodarczych, strukturyzacji transakcji kredytowych i pożyczkowych oraz oceny związanych z tym zabezpieczeń i ryzyk. Posiada wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobyte w instytucjach finansowych. Poza tym prowadzi zajęcia na studiach I stopnia oraz studiach podyplomowych, głównie z zakresu analizy finansowej, finansów przedsiębiorstw oraz oceny efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych. Współpracuje z ośrodkami szkoleniowymi, gdzie przeprowadza szkolenia z zakresu analizy finansowej ze szczególnym uwzględnianiem oceny zdolności kredytowej podmiotów gospodarczych.

Artykuł na podstawie:

 Analiza finansowa, jako narzędzie zarządzania finansami przedsiębiorstwa, T. Dudycz, Wydawnictwo Indygo Zahir Media, Wrocław 2011.
Finanse przedsiębiorstwa, red. J. Szczepański, L. Szyszko, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.
Finanse przedsiębiorstwa, P. Karpuś, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2006.
Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, K. Prędkiewicz, R. Golej, Wydawnictwo Marina, Wrocław 2015.